Spis treści:

1. 1. Wstęp
   2. Sposoby wspierania integracji sensorycznej w codziennych czynnościach
   3. Zabawy, ćwiczenia i sposoby wspierania integracji sensorycznej. Kluczowe obszary wsparcia
      – Zabawy rozwijające zmysł dotyku. Wspieranie czucia i percepcji poprzez doświadczenia sensoryczne.
      – Propriocepcja w praktyce. Jak wzmacniać świadomość ciała dziecka poprzez ruch
      – Równowaga i orientacja przestrzenna. Ćwiczenia wspierające układ przedsionkowy
      – Zabawy łączące zmysły – stymulacja wielozmysłowa jako fundament rozwoju
   4. Wyciszenie i samoregulacja – techniki pomagające dzieciom w odzyskaniu równowagi
   5. Jak rozpoznać zaburzenia integracji sensorycznej?
   6. Rodzicu, Twoja obecność to fundament rozwoju sensorycznego dziecka

Dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej potrzebują stymulacji w zakresie różnych systemów zmysłowych: dotykowego, proprioceptywnego, przedsionkowego, wzrokowego, słuchowego i węchowego. Sposoby wspierania integracji sensorycznej to niezwykle ważny temat dla rodziców, którzy mierzą się z takim problem u swoich dzieci.

W pracy z dziećmi z zaburzeniami integracji sensorycznej coraz częściej wykorzystuje się tzw. dietę sensoryczną – czyli indywidualnie dobrany zestaw aktywności i bodźców, których celem jest regulacja układu nerwowego i poprawa funkcjonowania dziecka w ciągu dnia. Odpowiednio zaplanowana dieta sensoryczna nie dotyczy jedynie jedzenia, ale obejmuje różnorodne formy stymulacji zmysłowej – od ruchu, przez dotyk, aż po bodźce wzrokowe czy słuchowe. Dobrze zorganizowana może znacząco zmniejszyć objawy przestymulowania lub niedostymulowania i pomóc dziecku w lepszym radzeniu sobie z codziennymi wyzwaniami.[3]

Na początek działań wspierających integrację sensoryczną dziecka w domu warto zadbać o uporządkowanie codziennego rytmu dnia. Kluczowa jest tu uważność na sensoryczne potrzeby dziecka oraz ich obserwacja. Wprowadzone aktywności powinny być dostosowane do aktualnych możliwości rozwojowych dziecka, preferencji całej rodziny oraz jej zasobów – w tym czasu, przestrzeni i możliwości finansowych.

W każdej możliwej sferze należy zapewnić odpowiednią ilość bodźców, pamiętając o tym, że jeśli dane ćwiczenia, zabawy, aktywność, czynność działają na dziecko w sposób odmienny niż oczekujemy, nie stosujemy takiej metody dalej. Poczucie komfortu i bezpieczeństwa to jedna z najbardziej istotnych rzeczy dla dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej.

W trakcie dnia można budować dla dziecka kryjówki, zawiesić huśtawkę (jeżeli dziecko dobrze reaguje na ruch), zainstalować rolety, dopasować kolory tak, aby nie rozpraszały dziecka. Idealnym rozwiązaniem będzie opracowanie harmonogramu dnia, który wprowadzi stałość i przewidywalność, dzięki czemu dziecko łatwiej odnajdzie się w codziennej rutynie i poczuje się bezpieczniej.

Jakie więc najprostsze sposoby wspierania integracji sensorycznej może wdrożyć rodzić podczas codziennej rutyny?

Podczas kąpieli warto stosować kosmetyki bezzapachowe oraz dbać o odpowiednią temperaturę wody. Kąpiel można wykorzystać do zabawy sensorycznej podczas mycia, stosując różny nacisk na ciało dziecka z jednoczesnym nazywaniu poszczególnych części ciała.

Sen to kolejny ważny aspekt. Przed pójściem spać warto wykonać masaż, uciskać lub głaskać całe ciało dziecka. Możemy wykorzystywać różne materiały pidżamki czy pościeli i dobrać je do preferencji dziecka. Sen zaczyna się o rytuałów, które są one potrzebne każdemu dziecku, jednak szczególnie dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej z pewnością będą odczuwały dzięki temu większe poczucie bezpieczeństwa.

Ubranie na co warto zwrócić szczególną uwagę?

Pozbywanie się wszelkiego rodzaju metek i dbałość o minimalne szwy to podstawa. Dużym wsparciem może okazać się dostarczenie dziecku aktywności proprioceptywnych przed samą czynnością ubierania się, po to, aby zmniejszyć jego wrażliwość dotykową. [4]

W jaki sposób?
Przykładowo: przed ubraniem można zaproponować dziecku kilka prostych ćwiczeń, takich jak dociążanie ciała (np. noszenie niewielkiego plecaka z miękkimi przedmiotami), zabawy w przeciskanie się przez tunel z koca lub turlanie się po macie. Takie działania pomagają układowi nerwowemu lepiej przygotować się na kontakt ze strukturą ubrań i zminimalizować dyskomfort sensoryczny.

Zabawy rozwijające zmysł dotyku. Wspieranie czucia i percepcji poprzez doświadczenia sensoryczne

Współcześnie wpływ zabawy na rozwój człowieka jest niedoceniany. Tymczasem zabawa w już najmłodszym wieku jest tak samo ważna z punktu widzenia rozwoju umysłowego, jak późniejsza edukacja szkolna. W trakcie zabawy dziecko odbiera bodźce sensoryczne pochodzące z jego ciała i grawitacji, które są niezbędne do rozwoju układu ruchu, jak również do rozwoju emocjonalnego [5]

Zabawy angażujące zmysł dotyku pozwalają dzieciom oswoić się z różnorodnością faktur, temperatur i struktur, co pomaga im lepiej reagować na codzienne bodźce, takie jak ubrania czy jedzenie. Dla dzieci nadwrażliwych dotykowo mogą być one okazją do delikatnego odwrażliwiania, a dla poszukujących wrażeń do zaspokojenia potrzeby silnej stymulacji. Wspólne zabawy stają się nie tylko formą terapii, ale i wartościowym czasem spędzonym z rodzicem.

Poniżej przedstawiamy nasze propozycje zabaw jako sposoby wspierania integracji sensorycznej w zaciszu domowym.

Propozycje zabaw:

• „Zgadnij co to?” – dziecko z zamkniętymi oczami dotyka ukrytych przedmiotów i zgaduje, co trzyma w rękach. Pomaga to w rozwoju czucia głębokiego. Można także wykorzystać gotowe rozwiązania np.: sensoryczna karuzela.
• Malowanie palcami bezpiecznymi farbami oraz tworzenie obrazków na tackach np.: kaszą manną, pozwala eksperymentować z fakturami i temperaturami.
• Lepienie z plasteliny rozwija sprawność manualną i wyobraźnię. Wykorzystanie kilku różnych kolorystyk oraz odcieni w tym plastelinę fluorescencyjną pomoże uatrakcyjnić zabawę oraz zachęci dziecko do eksperymentowania i dłuższej aktywności. Dodatkowo, kontakt dłoni z miękką, plastyczną masą intensywnie stymuluje zmysł dotyku, wspierając zaspokajanie potrzeby silniejszej stymulacji sensorycznej.
• Zabawy z piaskiem kinetycznym to doskonała forma stymulacji dotykowej oraz ćwiczenie koncentracji i motoryki małej.
• Wspólne gotowanie, mieszanie, wąchanie, sprzątanie, próbowanie. Ta z pozoru prozaiczna, codzienna czynność angażuje wiele zmysłów jednocześnie: dotyk, węch, smak, wzrok i słuch. Podczas gotowania dziecko doświadcza różnorodnych faktur (mąka, ciasto, warzywa), temperatur, zapachów i dźwięków (smażenie, mieszanie), co wspiera integrację sensoryczną w sposób naturalny i przyjemny. Mieszanie ciasta rozwija motorykę małą, próbowanie nowych smaków pomaga przełamywać nadwrażliwości smakowo-zapachowe, a sprzątanie po ukończonej pracy uczy planowania, koordynacji ruchowej i odpowiedzialności. To także doskonała okazja do budowania więzi z opiekunem i ćwiczenia sekwencji działań.

• Sensoryczne poszukiwania to zabawa, która skradnie serce każdego dziecka. Do kilku pudełek z kaszą, ryżem lub makaronem wkładamy małą zabawkę prosząc dziecko o jej wydostanie. Taka zabawa stymuluje przede wszystkim zmysł dotyku, wspiera rozwój tzw. czucia głębokiego oraz precyzyjnych ruchów dłoni (motoryki małej). Przeszukiwanie ziaren wymaga skupienia, cierpliwości i koncentracji, co sprzyja wyciszeniu oraz rozwijaniu umiejętności poznawczych. Dla dzieci z nadwrażliwością dotykową jest to okazja do bezpiecznego i kontrolowanego kontaktu z różnymi fakturami, natomiast dla poszukujących bodźców źródło silnej, satysfakcjonującej stymulacji. Taka forma zabawy to także trening koordynacji wzrokowo-ruchowej i świetna okazja do sensorycznej eksploracji w domowych warunkach.
• Tor dotykowy stworzony z dostępnych w domu przedmiotów o różnych fakturach: dywaniki, wycieraczki, maty, ściereczki lub specjalne dyski z fakturami. To świetny sposób na stymulację zmysłu dotyku oraz propriocepcji poprzez chodzenie boso. Pomaga dzieciom lepiej odbierać bodźce z podłoża, rozwija świadomość ciała, równowagę i koordynację. Działa również regulująco, może pobudzać lub wyciszać, w zależności od intensywności doznań.

Propriocepcja w praktyce. Jak wzmacniać świadomość ciała dziecka poprzez ruch

Układ proprioceptywny odpowiada za czucie głębokie, czyli odczuwanie pozycji i ruchu ciała. Ćwiczenia tego typu są niezwykle pomocne dla dzieci, które mają trudności z koordynacją, wydają się „niezdarne” lub unikają aktywności fizycznej. Propriocepcja wpływa też na zdolność do samoregulacji, dostarczanie głębokiego nacisku często działa uspokajająco i organizująco.

Propozycje ćwiczeń integracji sensorycznych:

• Przeciąganie liny czy zabawy w przenoszenie cięższych przedmiotów uczą planowania ruchu i zwiększają świadomość ciała. Tego typu aktywności dostarczają intensywnej stymulacji proprioceptywnej, wzmacniając mięśnie i poprawiając kontrolę posturalną. Regularne angażowanie dziecka w siłowe zadania pomaga mu lepiej wyczuwać granice własnego ciała i wspiera samoregulację.
• Skakanie na piłce z uszami to aktywność łącząca propriocepcję z równowagą i zabawą. Podczas skoków ciało dziecka musi stale dostosowywać napięcie mięśni do zmieniającej się pozycji, co rozwija koordynację i reakcje równoważne. Jednocześnie rytmiczne odbijanie się działa kojąco na układ nerwowy i może być formą autoregulacji.
• Sensoryczny spacer czyli chodzenie boso po różnorodnych powierzchniach lub zabawy z matami sensorycznymi wzmacniają czucie w stopach i rozwijają integrację dolnej części ciała. Zróżnicowane bodźce dotykowe poprawiają świadomość ułożenia stóp, co przekłada się na lepszą równowagę i stabilność chodu. To również doskonała okazja do odwrażliwiania dzieci nadreaktywnych na bodźce dotykowe.
• Turlanie, przenoszenie cięższych przedmiotów, łapanie woreczków z wypełnieniem. Takie zabawy dostarczają silnej stymulacji sensorycznej, szczególnie dla układu proprioceptywnego i przedsionkowego. Pomagają dzieciom lepiej organizować swoje ciało w przestrzeni oraz uczą koordynacji i precyzji ruchu.
• Naśladowanie sposobu poruszania się i wydawanie dźwięków różnych zwierzątek. Taka różnorodność form ruchu sprzyja integracji wielu zmysłów, a elementy dźwiękowe wspierają rozwój przetwarzania słuchowego i komunikacji.

Równowaga i orientacja przestrzenna. Ćwiczenia wspierające układ przedsionkowy

Układ przedsionkowy odgrywa kluczową rolę w kontroli równowagi, koordynacji oraz świadomości przestrzennej. Jego odpowiednia stymulacja wpływa korzystnie na zdolność do skupienia, organizacji zachowania i planowania ruchowego. Dzieci, które mają trudności z tym układem, często źle reagują na huśtanie, unikają zjeżdżalni lub mają zawroty głowy.

Propozycje zabaw sensorycznych:

• Huśtanie, bujanie i kołysanie to podstawowe ćwiczenia wspierające układ przedsionkowy. Idealnym rozwiązaniem będzie huśtawka kokon, która otula ciało i daje poczucie bezpieczeństwa. Wielofunkcyjny bujak Good Wood także pomoże pobudzić i zaktywizować całe ciało. Ruchy bujające aktywują układ przedsionkowy, który odpowiada za równowagę i orientację przestrzenną. Jednocześnie otulenie ciała w kokonie sprzyja wyciszeniu, działa kojąco na układ nerwowy i może zmniejszać napięcie emocjonalne u dzieci nadreaktywnych.
• Obracanie się na talerzu do balansowania czy dysku obrotowym, wspiera równowagę dynamiczną i orientację w przestrzeni. Wszelkiego rodzaju równoważnie wspierają balans oraz prawidłowa postawę ciała. Podczas obracania mózg intensywnie przetwarza bodźce przedsionkowe, co stymuluje rozwój koordynacji, świadomości kierunku i kontroli ruchu. To również dobra forma treningu dla dzieci, które mają trudność z adaptacją do zmieniającego się otoczenia.
• Turlanie się po podłodze czy zabawy na wałku sensorycznym integrują ruchy całego ciała i regulują napięcie mięśniowe. To ćwiczenia ogólnorozwojowe, które pobudzają wiele zmysłów jednocześnie, poprawiając organizację motoryczną. Turlanie bywa również formą automasażu, wspierającą dzieci o obniżonym lub podwyższonym napięciu mięśniowym.
• Dociskanie dziecka do ciała rodzica – obejmując, przytulając  dziecko ramionami i dociskając je do swojego ciała to także niedoceniona forma wsparcia dziecka z zaburzeniami integracji sensorycznej. Ten prosty gest dostarcza cennych bodźców proprioceptywnych, które działają uspokajająco i dają poczucie bezpieczeństwa. Bliskość fizyczna wspiera także regulację emocji i buduje więź, co ma ogromne znaczenie w terapii dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej.

Zabawy łączące zmysły – stymulacja wielozmysłowa jako fundament rozwoju

Wielozmysłowe działania uczą dziecko integrowania i analizowania bodźców z różnych kanałów zmysłowych jednocześnie, co przekłada się na lepsze funkcjonowanie poznawcze, emocjonalne i społeczne. Jak podkreśla Pufund (2015), tego typu aktywności wspierają rozwój integracji sensorycznej i wpływają na regulację napięcia mięśniowego oraz poprawę koordynacji ruchowej [6].

Propozycje zabaw:

• Zajęcia plastyczne z użyciem materiałów o różnych fakturach (piórka, ryż, sznurek, wata) – wspierają jednocześnie dotyk, wzrok i koordynację. Praca z różnorodnymi fakturami pozwala dziecku poznawać świat poprzez zmysły, co jest kluczowe w terapii SI. Dodatkowo, takie działania rozwijają precyzję ruchów, uczą cierpliwości oraz planowania sekwencji czynności.
• Tablice manipulacyjne czy Panel sensoryczny rozwijają umiejętności manualne i analizę wzrokowo-ruchową. Dziecko uczy się rozpoznawania zależności między ruchem a efektem, co wspiera integrację bodźców wzrokowych i dotykowych. Tego rodzaju aktywność pobudza też koncentrację oraz zachęca do eksploracji i podejmowania prób rozwiązywania prostych zadań.
• Zabawy światłem i kolorem z użyciem projektora poznajemy kosmos działają relaksująco, a jednocześnie pobudzają percepcję wzrokową i wyobraźnię. Efekty świetlne tworzą spokojną, przyjazną atmosferę sprzyjającą wyciszeniu, szczególnie wieczorem.

Dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej często mają trudności z samoregulacją. Ich układ nerwowy łatwo się przeciąża, co objawia się napadami złości, lękiem, wycofaniem lub nadmierną aktywnością. W takich przypadkach ważne są techniki wyciszające, które pomagają dziecku odzyskać kontrolę nad sobą i poczuć się bezpiecznie. Zobacz sposoby wspierania integracji sensorycznej także w tym zakresie.

Propozycje:

• Kołderki obciążeniowe lub inne przystępne produkty tego typu np.: liść obciążeniowy czy żółw zapewniają głęboki nacisk i pomagają regulować napięcie mięśniowe oraz emocjonalne. Odpowiedni nacisk działa na układ proprioceptywny, co wpływa kojąco na układ nerwowy, zmniejszając nadpobudliwość i poprawiając koncentrację. Użycie tego typu akcesoriów po konsultacji z terapeutą pomaga dzieciom wyciszyć się, szczególnie w sytuacjach stresowych lub wymagających skupienia.
• Oddychanie z bańkami mydlanymi– skupienie na powolnym, głębokim oddechu działa uspokajająco. Dmuchanie baniek to zabawa, która uczy kontroli oddechu, co jest ważnym elementem samoregulacji. Warto zachęcać dziecko nie tylko do szybkiego puszczania baniek, ale także do powolnego, uważnego dmuchania, które wspiera koncentrację, wyciszenie i lepsze czucie własnego ciała. Skoncentrowanie się na spokojnym wydechu pozwala dziecku naturalnie się zrelaksować i zredukować przeciążenie wywołane nadmiarem bodźców.
• Słuchanie muzyki relaksacyjnej, czy dźwięków natury połączone z wykorzystaniem nawilżacza powietrza może skutecznie obniżać poziom pobudzenia. Łagodne dźwięki i przyjemne powietrze mają działanie kojące i mogą pomóc dziecku w przejściu z trybu pobudzenia do stanu relaksu. Nawilżacz z funkcją dźwięków lub światła może stworzyć przyjazne środowisko sensoryczne, wspomagając wieczorne wyciszenie lub przerwę w ciągu dnia.

Zanim rozpoczniemy działania wspierające rozwój sensoryczny dziecka, kluczowe jest zrozumienie, na czym polegają trudności związane z integracją sensoryczną oraz jak się objawiają. Zaburzenia SI mogą przyjmować bardzo różne formy – od nadwrażliwości na dźwięki, zapachy czy dotyk, przez unikanie aktywności ruchowej, aż po trudności z koncentracją, impulsywność czy niechęć do zmian. Często objawy te bywają mylone z cechami temperamentu lub zachowaniami „na złość”, podczas gdy mogą być efektem przeciążonego lub niedostatecznie stymulowanego układu nerwowego.

Aby ułatwić rodzicom rozpoznanie niepokojących sygnałów, przygotowaliśmy szczegółowe zestawienie najczęstszych objawów i zachowań, które mogą wskazywać na zaburzenia integracji sensorycznej w naszym wpisie: Objawy zaburzeń integracji sensorycznej u dzieci.

Mamy nadzieję, że zaproponowane przez nas zabawy i sposoby wspierania integracji sensorycznej dzieci w domu, staną się nieodłącznym elementem podczas domowych aktywności.

Drogi Rodzicu!

Pamiętaj, że każde wsparcie, nawet to najprostsze i codzienne, ma ogromne znaczenie.

Poprzez wspólne zabawy i ćwiczenia sensoryczne możesz nie tylko wspierać rozwój sensoryczny swojego dziecka, ale także budować z nim głęboką, bezpieczną relację. To, co dla dorosłego wydaje się błahostką, dla dziecka może być kluczowym doświadczeniem rozwojowym. Warto uzbroić się w cierpliwość, obserwować sygnały płynące z ciała i zachowania dziecka, a przede wszystkim być blisko. Integracja sensoryczna nie musi ograniczać się do sali terapeutycznej, może być częścią codziennego życia, które staje się bardziej zrozumiałe dla Twojego dziecka.

[1] Ayres, A.J. (2005). Uczenie się przez zmysły.
[2] Ayres, A.J. (2023). Dziecko a integracja sensoryczna.
[3] Wilbarger, P. (1991). The sensory diet: Activity programs based on sensory processing theory. USA: Avanti Educational Programs.
[4] E. Emich-Widera, I. Palicka, O.Przybyla, B. Kazek (2025). Integracja sensoryczna a przetwarzanie sensoryczne – podręcznik
[5] Ayres, A.J. (2023). Dziecko a integracja sensoryczna.
[6] Pufund, M. (2015). Znaczenie terapii integracji sensorycznej w rozwoju dziecka, PPIW 10(1), s. 83-96.
[7] Materiały Synthesis SI: https://www.synthesis.com.pl/uploads/synthesis_plus/dokumenty/Materia%C5%82y_SI_-z-logo.pdf

Opracowanie:
Karolina Skrzydlewska, mgr pedagogiki w zakresie andragogiki z elementami gerontologii na Uniwersytecie Łódzkim.
Nadzór merytoryczny: dr n. med. i n. o zdr. Marzena Walkowiak, neurologopeda, diagnosta zaburzeń przetwarzania słuchowego w Centrum Psychologiczno-Logopedyczne „Mavicus”.