Integracja sensoryczna dzieci w wieku przedszkolnym
Kluczowym elementem w rozwoju dziecka jest nabywanie, budowanie oraz rozwijanie świadomości sensorycznej. Proces ten polega na zmysłowym odbieraniu przez dziecko bodźców płynących z otoczenia zewnętrznego oraz własnego ciała. Każda wykonywana przez malucha czynność inicjowana jest odbieranymi bodźcami i jednocześnie oddziałuje na „uczące” się wzajemnego współdziałania zmysły. Rozwój dziecka to efekt integracji funkcji neuronalnych, zachowań sensomotorycznych i funkcji poznawczych. Ich prawidłowe funkcjonowanie jest niezbędne do właściwej interpretacji napływających bodźców, co warunkuje prawidłowe reakcje adaptacyjne dziecka w ciągle zmieniającym się otoczeniu. Najbardziej intensywny czas w nabywaniu świadomości sensorycznej trwa do 7 roku życia, dlatego też obserwowanie oraz wspieranie najmłodszych w tym wyzwaniu jest dla rodziców i opiekunów istotną rolą do odegrania.
Czym jest metoda integracji sensorycznej
Metoda integracji sensorycznej powstała w Stanach Zjednoczonych w latach 70-tych, a jej twórczynią była Jean Ayers. Ona sama definiuje integrację sensoryczną jako „Integrację i koordynację dwóch lub więcej funkcji lub procesów służących polepszeniu zdolności dopasowania się mózgu.”
Według Ayers każdy etap rozwoju jest zależny od stopnia dojrzałości poprzedniego etapu. Oznacza to, że nowe struktury mózgu powtarzają, ulepszają i zmieniają funkcje starych struktur, ale ich nie zastępują. Wyższe struktury nawet już po wykształceniu się pozostają zależne od tych niższych. Pień mózgu otrzymuje największą liczbę najważniejszych informacji sensorycznych ze wszystkich części systemu nerwowego. Dzięki temu jest w stanie przeprowadzić kompleksowe procesy sensoryczno-integracyjne. Znajdujący się w pniu mózgu twór siatkowaty steruje tymi procesami. Otrzymuje on informacje sensoryczne ze wszystkich dróg czuciowych, przetwarza je i przekazuje w odpowiednich kierunkach. Twór siatkowaty hamuje niektóre mniej ważne bodźce, aby utorować drogę lub wzmocnić inne, ważniejsze. Potem informacje te przekazywane są do innych obszarów mózgu. Hamowanie i torowanie drogi bodźców dostających się do tworu siatkowatego jest zależne od ich ważności dla przeżycia organizmu. Przy zaburzeniach integracji sensorycznej mózg nie jest w stanie rozpoznać, który bodziec jest ważny, a który mniej istotny oraz przetworzyć ogromnej ilości impulsów zmysłowych w sposób, który dostarczałby danej jednostce odpowiednią i dokładną informację o niej samej i o otaczającym ją świecie.
Innymi słowy Integracja sensoryczna to łączenie ogromnej liczby informacji zmysłowych, które zostają przetworzone przez niższe piętra mózgu, tak, aby mogły być one dalej wykorzystywane przez wyższe piętra mózgu w celu rozwijania wyższych funkcji. Tylko przy dobrej integracji bodźców sensorycznych człowiek może dostosowywać swoje zachowanie odpowiednio do zmieniających się warunków środowiska i sytuacji.
ZABURZENIA INTEGRACJI SENSORYCZNEJ wg A.J.Ayres (1971) możemy podzielić na
- Zaburzenia modulacji sensorycznej (nadwrażliwość sensoryczna):
- System dotykowy: obronność dotykowa
- System przedsionkowy: niepewność grawitacyjna, nietolerancja ruchu
- Zaburzenia rejestracji (podwrażliwość sensoryczna – dotykowa, proprioceptywna, przedsionkowa)
- Zaburzenia różnicowania (dyskryminacji)
- Zaburzenia posturalno-oczne
- Przedsionkowe zaburzenia obustronnej integracji i sekwencyjności
- Zaburzenia somatosensoryczne
- Somatodyspraksja/ dyspraksja
- Dyspraksja wzrokowa
- Zaburzenia różnicowania w obrębie innych zmysłów
Konsekwencjami zaburzeń przetwarzania sensorycznego może być dezorganizacja czynności złożonych:
- zbyt wysoki poziom aktywności ruchowej,
- problemy z koordynacją ruchów (zaburzenia zarówno dużej jak i małej motoryki),
- problemy z planowaniem motorycznym (dyspraksja),
- opóźnienie rozwoju mowy,
- opóźnienie rozwoju ruchowego,
- trudności w nauce,
- słaba organizacja zachowania – impulsywność, obniżona koncentracja uwagi, problemy z samoregulacją emocji.
Przygotowaliśmy dla Państwa krótki kwestionariusz do oceny procesów integracji sensorycznej u dzieci. Kwestionariusz może być wypełniony przez rodziców, nauczycieli i wychowawców. Kwestionariusz pobiorą Państwo klikając w poniższy guzik.
Terapia metodą integracji sensorycznej
Terapia metodą integracji sensorycznej to w większości aktywność ruchowa mająca postać „naukowej zabawy”. Prowadzone w trakcie terapii ćwiczenia polegają na odpowiednim stymulowaniu zmysłów poprzez ruch, manipulacje, dotyk, dźwięk, obraz, zapach i smak. Zajęcia terapeutyczne prowadzone z dzieckiem mają na celu kompensowanie deficytów i zaburzeń w integracji zmysłowej dziecka.
W trakcie terapii dzieci zachęcane są do ukierunkowanej zabawy i aktywności, mającej wyzwolić odpowiednie reakcje sensoryczne. Terapia jest zazwyczaj dla dziecka przyjemną zabawą, ale jednocześnie też ciężką pracą. Jej finałem jest osiągnięcie sukcesu, który prawdopodobnie byłby nieosiągalny w przypadkowej, spontanicznej zabawie. Wszystkie te cele realizowane są z wykorzystaniem różnorodnych przyrządów oraz pomocy terapeutycznych, takich jak: huśtawki, równoważnie, platformy, uprzęże, deskorolki, i wiele, wiele innych.
Ważne! Sukces terapii zapewnia rzetelnie przeprowadzona diagnoza i na jej podstawie odpowiednio dobrana tzw. „dieta sensoryczna” – czyli zestaw ćwiczeń i metod/sposobów postępowania obejmujący nie tylko czas w sali terapeutycznej, ale także codzienne życie dziecka.
Wspomaganie rozwoju integracji sensorycznej w przedszkolu
Poza gabinetem terapeutycznym i ćwiczeniami domowymi, wspomaganie rozwoju sensorycznego dziecka może odbywać się również w przedszkolu. Przebywanie dziecka w grupie przedszkolnej skłania je do nawiązywania relacji, wchodzenia w interakcję z otoczeniem i rówieśnikami. Wspierające rozwój dzieci będą z pewnością zajęcia przedszkole w formie:
- aktywności senso-plastycznych,
- zabaw ruchowych z odpowiednio dobranymi ćwiczeniami [np. naśladowania ruchów całego ciała, układu palców dłoni czy narządów artykulacyjnych],
- zabaw ruchowych z wykorzystaniem rytmu, muzyki,
- zabaw różnicowania dotykowego
Coraz częściej przedszkola decydują się na zakup odpowiednich pomocy terapeutycznych, wyposażenia i produktów wspierających rozwój sensoryczny dzieci. Przedmioty takie cechuje dostarczanie dzieciom bodźców sensorycznych w formie zabawy – indywidualnej lub grupowej. Wśród pomocy sensorycznych dla przedszkoli znaleźć można różnego rodzaju tablice manipulacyjne, tory przeszkód, kąciki sensoryczne, pianki medyczne, baseny z piłeczkami, pomoce fakturowane, akcesoria do ćwiczeń równowagi, pomoce multimedialne, czy produkty podświetlane, które pozytywnie wpływające na rozwój zmysłu wzroku.
Nowe pomoce do terapii integracji sensorycznej
Na rynku pojawia się coraz więcej nowych pomocy do terapii integracji sensorycznej. Wynika to ze stale rosnącej świadomości na temat procesu integracji sensorycznej oraz wynikających z niej zaburzeń, skutkujących późniejszymi problemami w dorosłym życiu. W odpowiedzi na potrzebę wsparcia rozwoju sensorycznego dzieci prezentujemy najnowsze elementy wyposażenia oraz pomoce, wpierające integrację sensoryczną dzieci w przedszkolach, gabinetach terapeutycznych, czy w warunkach domowych.
Wśród nowych propozycji produktów wpierających rozwój sensoryczny dzieci wyróżniany:
– pomoce do percepcji wzrokowej: świecące klocki, projektor do zabaw światłem i cieniem, panel świetlny, panele sześciokątne LED, cekinowe tablice.
– nowe produkty wpierające rozwój równowagi oraz sprawność ruchową dzieci to: górska kładka, kącik flora mini, kamienie równoważne, mostek i huśtawka 2 w 1, nowe zestawy piankowe MED.
Na rynku dużą popularnością cieszą się również uwielbianie przez dzieci, suche baseny z piłeczkami, czy też ciekawy element wyposażenia, jakim jest kryjówka sensoryczna Flora.
Nadzór merytoryczny artykułu:
dr n.zdr. Marzena Walkowiak
neurologopeda,
terapeuta integracji sensorycznej
Centrum Psychologiczno-Logopedyczne „Mavicus”s.c.
